Waar komt gijzelaar vandaan?

In deze aflevering: is een gijzelaar degene die gijzelt of degene die gegijzeld wordt? Caspar Stalenhoef vertelt.

Dit is een podcast van het Instituut voor de Nederlandse Taal, gemaakt door Laura van Eerten en Caspar Stalenhoef, met muziek van Michel van der Zanden. De afbeelding is van Studio Mals. Deze podcastserie is geïnspireerd op de drie boeken die het Instituut voor de Nederlandse Taal heeft gemaakt in samenwerking met het Genootschap Onze Taal. Wil je meer antwoorden op vragen over woorden? Bestel dan het boek ‘Waar komt suikerspin vandaan?’ Meer over woorden vind je natuurlijk ook op de website van het Instituut voor de Nederlandse Taal.

Heb je een vraag, opmerking of suggestie voor de podcast? Mail naar laura.vaneerten@ivdnt.org.

Transcript

In deze aflevering: is een gijzelaar degene die gijzelt of degene die gegijzeld wordt?

Iemand die handelt noemen we een handelaar, iemand die twittert is een twitteraar, iemand die verzamelt een verzamelaar. Maar iemand die mensen gijzelt is niet een gijzelaar.

Dat is het gekke: iemand die… tot er losgeld is betaald gevangen gehouden wordt, is de gijzelaar.

Woorden die een activiteit beschrijven – zoals handelen, twitteren of verzamelen – en op aar eindigen – handelaar, twitteraar,  verzamelaar – slaan meestal op de personen die de activiteit verrichten. Maar gijzelaar is een uitzondering, net als martelaar trouwens. Een martelaar is ook degene die gemarteld wordt, niet degene die dat doet.

Het woord gijzelaar is voortgekomen uit het Middelnederlands, de taal die gesproken werd van ongeveer 1200 tot 1550. Een gegijzeld persoon werd toen een ‘gisel’ genoemd. De verwarring over dit woord is toen al begonnen, want ‘gisel’ werd niet altijd herkend als een woord dat naar een persoon verwijst. Om dat op te lossen is het element ‘er’ [uitspraak ‘uhr’] eraan vastgeplakt, net zoals bij schipper of voetballer, waarbij je ook meteen weet dat het om een persoon gaat. Gisel werd dus giseler, en dat veranderde later in gijzeler, en uiteindelijk in gijzelaar. Zo zijn we het woord beter gaan herkennen als een persoon, maar zijn we wel vergeten wie ermee werd bedoeld.

Nu wordt gijzelaar steeds vaker gebruikt in de, tussen aanhalingstekens, foute betekenis, van degene die gijzelt, de gijzelnemer dus. En dat wordt steeds meer geaccepteerd en ook veel woordenboeken volgen door beide betekenissen op te nemen: gijzelaar kan nu zowel het slachtoffer als de dader  zijn.

Daarmee blijft gijzelaar een verwarrend woord, maa wie duidelijk wil kan kán het woord vermijden: dan gebruik je gegijzelde voor het slachtoffer en gijzelnemer voor de dader.