Waar komt pindakaas vandaan?
Seizoen 3 (2024): tot en met 13 november verschijnt elke woensdag een nieuwe aflevering. Dit is een serie over de verrassende herkomst van doodgewone woorden. In seizoen 2 (2021) bespreken we in zo'n 10 minuten de herkomst van verschillende woorden die je kunt tegenkomen in alledaagse situaties, zoals in de kroeg, in je kledingkast of in bekende uitdrukkingen. Want heeft ‘bockbier’ misschien iets met geiten te maken, hoe komt de ‘smoking’ aan zijn naam en wie is precies de ‘sjaak’? In seizoen 1 (2020) bespreken we per aflevering de herkomst van een enkel woord in een paar minuten. Presentatie: Laura van Eerten, Caspar Stalenhoef en Frieda Steurs. Muziek: Michel van der Zanden. Afbeelding: Studio Mals. Meer informatie: ivdnt.org
Waar komt pindakaas vandaan?
Waar komt hamburger vandaan?
Stuur ons een bericht! (laat je e-mail achter voor een reactie)
In deze aflevering: waar komt de hamburger vandaan? Caspar Stalenhoef vertelt.
Dit is een podcast van het Instituut voor de Nederlandse Taal, gemaakt door Laura van Eerten en Caspar Stalenhoef, met muziek van Michel van der Zanden. De afbeelding is van Studio Mals. Deze podcastserie is geïnspireerd op de drie boeken die het Instituut voor de Nederlandse Taal heeft gemaakt in samenwerking met het Genootschap Onze Taal. Wil je meer antwoorden op vragen over woorden? Bestel dan het boek ‘Waar komt suikerspin vandaan?’ Meer over woorden vind je natuurlijk ook op de website van het Instituut voor de Nederlandse Taal.
In deze aflevering: waar komt de hamburger vandaan?
Dus zo’n plat stuk gebraden rundergehakt, of een broodje met dat gehakt ertussen, noemen we een hamburger. Komt die ook echt uit de stad Hamburg?
Het korte antwoord: ja, inderdaad, de hamburger komt uit Hamburg. Maar er worden al eeuwenlang dingen uit Hamburg ‘hamburgers’ genoemd. Allereerst natuurlijk de mensen die er wonen, maar in de achttiende eeuw was het ook wel een vissoort: met het woord hamburger werd verwezen naar de Hamburger karper. En later kreeg ook een aardappelsoort de naam hamburger.
In de vroege twintigste eeuw verschijnt in het Amerikaans-Engels de hamburger zoals wij die nu kennen. Eerst werd het woord algemener gebruikt voor allerlei vleesgerechten, en uiteindelijk specifiek voor dat stuk gebraden gehakt of een broodje met dat gehakt.
Dat was nadat emigranten uit Hamburg dat vleesgerecht hadden meegebracht naar Amerika, halverwege de negentiende eeuw. Toen was het eerst nog bekend als Hamburg steak, daarna Hamburger steak en daarna alleen nog als hamburger.
En vanuit Amerika begon die hamburger aan zijn zegetocht en namen tal van talen het woord over, waaronder het Nederlands, waar we het in 1938 voor het eerst tegenkomen.
In Amerika werd het woord hamburger na verloop van tijd geïnterpreteerd als een samenstelling, van de woorden ham en burger. En dat terwijl er dus helemaal geen ham in zit, maar rundergehakt. Toch werd het woorddeel ‘burger’ een achtervoegsel in allerlei nieuwe variaties op de hamburger, zoals de cheeseburger, de fishburger, de groenteburger, de hawaïburger, de shoarmaburger en de vegaburger.
Zo is de ham uit de hamburger verdwenen, terwijl die er nooit op heeft gezeten, en is de herkomst van de hamburger toch echt te vinden in de Duitse stad Hamburg.